مهدی میرزارسول‌زاده، رئیس مرکز پژوهش‌های فرهنگی آذربایجان دانشگاه محقق اردبیلی اظهار کرد: تفاوت نوروز ایرانی با سال نو مسیحیان و سایر ادیان و ملل در این مهم است که نوروز ایرانی یک نوع رستاخیر محسوب می شود و تمثیلی از معاد است. نوروز ایرانی در زمانی اتفاق می افتد که تاریکی جای خود را به روشنی می دهد و یک نوع زایش و رویش است و به نوعی نوروز ایرانی دارای معنویت عمیقی است که به ندرت در ملل دیگر مشاهده می شود.

شاعر و پژوهشگر فولکلوریک آذربایجان به پیام نوروز که صلح، احترام و دوستی است اشاره کرد و گفت: الویر موسیچ، سردبیر نشریه ایرانشناسی در کشور بوسنی و هرزگوین که سال ها در مورد فرهنگ ایرانی مطالعه کرده جمله زیبایی در مورد نوروز بیان می کند که «جهانِ تشنه معنویت نیازمند فرهنگ نوروزی است». جای بسی خوشحالی است که همچون آیینی داریم و می توانیم سال نو خود را با این آیین شروع کنیم و با رستاخیز طبیعت همراه شویم.

میرزارسول زاده ادامه داد: نوروز در نقاط مختلف ایران همواره بین مردم از اهمیت خاصی برخوردار است ولی با این حال در خطه آذربایجان و در استان اردبیل نوروز به دلیل اینکه این منطقه از کشور دارای اقلیم سرد است و تغییر فصل از زمستان به بهار بیشتر احساس می شود لذا عید نوروز اهمیت بسیار خاصی در بین اهالی این منطقه دارد.

وی در خصوص چهارشنبه های آخرین ماه سال گفت: اولین چهارشنبه آخرین ماه از سال به نام چهارشنبه آب یا سوچرشنبه سی است؛ دومین چهارشنبه به نام چهارشنبه آتش یا اوت چرشنبه سی است که به خاطر اینکه از قدیم آتش در میان اقوام ایرانی و خطه آذربایجان از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است لذا توسط اهالی منطقه مورد توجه قرار می گیرد. سومین چهارشنبه به نام چهارشنبه باد یا یئل چرشنبه سی معروف است و اهالی خطه آذربایجان معتقدند که باد راهگشاست و آخرین چهارشنبه هم به نام چهارشنبه خاک یا توپراق چرشنبه سی نامیده می شود که در این روز طبیعت با جذب گرما و حرارت بیدار می شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های فرهنگی آذربایجان دانشگاه محقق اردبیلی تصریح کرد: واژه سوری که آخرین چهارشنبه با عنوان چهارشنبه سوری نامیده می شود در واقع کلمه صحیح سهر به معنی سرخ است ولی به مرور زمان تبدیل به سور شده است به عبارتی دیگر چهارشنبه سهری تبدیل به چهارشنبه سوری گردیده است و دلیل این نامگذاری نیز روشن کردن آتش در این روز است و اعتقاد بر این است که طبیعت با جذب گرما و حرارت از خواب بیدار می شود.

شاعر و پژوهشگر فولکلوریک آذربایجان اظهار کرد: چهار عنصری که در چهارشنبه های آخرین ماه سال نامبرده شد چهار عنصر طبیعی است که در زبان فارسی و اساطیری با عنوان آخشیجان بیان می شود که فردوسی نیز در ابتدای شاهنامه به آن اشاره می کند:

از آغاز باید که دانی درست / سر مایه گوهران از نخست

که یزدان ز ناچیز چیز آفرید / بدان تا توانایی آرد پدید

سر مایه گوهران این چهار/ بر آورده بی‌رنج و بی‌روزگار

یکی آتشی بر شده تابناک / میان آب و باد از بر تیره خاک

میرزارسول زاده بیان کرد: آیین های نوروز دارای نماد بوده و منبعث از فرهنگ بومی منطقه است برای مثال غبارروبی منازل (تؤز توهدی) نماد نظافت است که در دین اسلام هم به این مهم بسیار تاکید شده است. عید نوروز جزو معدود اوقاتی است که اهمیت و توجه ویژه ای به کودکان همانند دادن عیدی به آنها، خرید لباس نو برای آنها و... می شود.

شاعر و پژوهشگر فولکلوریک آذربایجان در خصوص آیین تکم‌گردانی گفت: تکم یعنی تکیه من که در این آیین تکم که یک عروسک سنتی به شکل یک بز است روی یک سینی چوبی قرار داده می شود و با خواندن اشعار تکم را در محلات مختلف شهر می گرداندند که به نوعی نشانگر و نماد نشاط بهاری می دانند که نوید بهار را می دهد. علت انتخاب بز نر به عنوان عروسک تکم گردانی این است که بز نر یک حیوان جسوری است که می تواند در سخترین شرایط بهترین غذاها را بخورد و هدایتگر گله نیز است بدین نحو که بز نر در ابتدای گله حرکت کرده و مسیرهای خطرناکی که وجود دارد با طی آنها و مسیریابی که انجام می دهد گله نیز پشت سر آن حرکت می کند.

میرزارسول زاده ادامه داد: آیین نواوستی یک رسم قدیمی و کهن است که آخرین چهارشنبه سال به رسم زدودن کهنگی‌ها و خوش‌آمدگویی به بهار در کنار رودخانه ها برگزار می شود. این آیین نوعی احترام به آب و پاکی و زلالی است. شال ساللاماق یکی از آئینهای دیرین مردم منطقه آذربایجان به ویژه مردم استان اردبیل در چهارشنبه آخر سال است که در آیین شال ساللاماق یک روسری و یا شال را از روزنه یا در زبان ترکی «باجا» پشت بام خانه‌های روستایی که معمولاً منزل یکی از آشنایان و یا اقوام همان خانواده بود به داخل خانه فرستاده و صاحبخانه آن را از هدایا و خلعت ها پر می کرده و به نوعی این آیین نیز نماد بخشش و عطا کردن است. در رسم قولاق آسدی فرد در شب چهارشنبه سوری ابتدا در خانه خود نیت کرده و دستهایش را محکم روی گوشهایش می‌گذاشت و سعی می‌کرد تا مقصد خود که خانه یکی از همسایه‌ها یا آشنایان بود صدایی نشنود. بعد از رسیدن به مقصد مورد نظر در پشت در خروجی منزل فال گوش می­‌مانند و منتظر شنیدن اولین کلامی بود که از داخل خانه می شنید. شنیدن حرف خوب و گوش نواز بیانگر سال نیکو و پرمیمنت برای کسی است که به فال گوش ایستاده است. رسم قولاق آسدی به نوعی باعث می شده است که مردم کلمات خوبی که دارای بار معنایی مثبتی است بر زبان بیاروند تا کسی که فال گوش ایستاده است تعبیر نیکویی از سال نو داشته باشد.

رئیس مرکز پژوهش‌های فرهنگی آذربایجان دانشگاه محقق اردبیلی گفت: با توجه به اینکه خیلی از آیین های نوروزی به فراموشی سپرده شده است یا بر اثر تغییرات سبک زندگی کمرنگ تر شده اند را می توان از طریق توسعه این آیین ها در قالب تئاترهای خیابانی؛ برگزاری نمایش های کوتاه در دانشگاه ها و مدارس؛ معرفی آنها از شبکه های تلویزیونی و رادیویی و ... در راستای احیای آنها گام هایی را برداشت.